چرنوبیل کجاست؟

چرنوبیل شهری در اوکراین است که در استان کیف پایتخت اکراین و در نزدیکی مرز بلاروس قرار دارد.

ین شهر به علت حادثه چرنوبیل که در نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل که در ۱۴.۵ کیلومتری این شهر قرار داشت

رخ داد خالی از سکنه شد. این حادثه در 26 اپریل 1986 میلادی (دقیقا 31 سال پیش در چنین روزی)

در رآکتور شماره ۴ نیروگاه چرنوبیل اوکراین که از نوع رآکتورهای RBMK بود رخ داد. از حادثه اتمی چرنوبیل

بعنوان بدترین حادثه اتمی غیرنظامی تاریخ جهان نام برده شده است.

حادثه نیروگاه چرنوبیل:

استفاده از انرژی هسته‌ای برای مصارف صلح آمیز، در کنار منافع و مزایای بسیاری که برای کشور‌ها به ارمغان می‌آورد،

خطرات و چالش‌های بهداشتی و زیست محیطی متعددی را نیز ممکن است با خود در پی داشته باشد،

به خصوص زمانی که به کارگیری انرژی هسته‌ای از قالب کنترل شده خارج شود و اصول ایمنی و حفاظتی مربوطه رعایت نشود.

هر گونه کوتاهی و اهمال کاری در این خصوص، عوارض جبران ناپذیری برای سلامت انسان و محیط زیست به همراه خواهد

داشت. یک انفجار هسته‌ای ناخواسته یا تعمدی، نشت مواد رادیواکتیو از رآکتور‌های آسیب دیده یا فرسوده نیروگاه‌ها

یا مراکز فناوری هسته ای، بروز آلودگی رادیواکتیو در حین حمل، جابه جایی و ذخیره سازی سوخت و زباله اتمی

و آلوده شدن محیط و افراد درگیر عواقب فاجعه باری خواهند داشت. تشعشعات ساطع شده از هسته اتم‌های

رادیواکتیو یا انفجار کنترل نشده ناشی از هم جوشی (fusion) یا شکافت (fission) هسته ای،

خطرهایی برای انسان و محیط زیست به دنبال دارد که به خطرات هسته‌ای (nuclear hazards) معروف است.

و اما چگونگی حادثه چرنوبیل

بیشتر ما درباره حادثه چرنوبیل چیزهایی شنیده ایم؛ 26 اپریل 1986 ساعت 1:24 صبح،‌

شعله‌ای رنگین کمانی به اوج 1000 متری آسمان اوکراین زبانه کشید.

راکتور چهارم نیروگاه اتمی چرنوبیل منفجر شده بود. نشان از این واقعه بود که نبرد چرنوبیل آغاز شده بود.

8 ماه، 800 هزار سرباز جوان، معدنکاران و حتی شهروندان عادی از گوشه و کنار اتحاد جماهیر شوروی تلاش می‌کردند تشعشعات را کنترل کنند، مقبره‌ای سنگی دورتادور راکتور ویران شده بسازند و مهم تر از همه اینکه دنیا را

از انفجاری دیگر نجات دهند. انفجار اتمی ثانویه، ناشی از واکنش‌های زنجیره‌ای مهیب، ‌10 برابر قوی تر از هیروشیما،

هر لحظه تهدید می‌کرد

که نه تنها کل اوکراین بلکه نیمی از اروپا را از چهره زمین محو کند! رقابتی علیه زمان که اولین شرکت کنندگان نبرد

چرنوبیل هرگز فراموش نخواهند کرد. اروپا در آستانه فاجعه بود. این حادثه با هزینه‌ای بالغ بر 200 میلیارد دلار

پرخرج ترین حادثه تاریخ به شمار می‌رود.

چگونگی بروز حادثه

در 25 و 26 آوریل 1986 متصدیان راکتور برای انجام آزمایشی سیستم ایمنی راکتور را غیر فعال کردند

(کندکننده‌های نوترون را از آن خارج کردند). نتیجه آن راکتوری بدون کندکننده مناسب و از کنترل خارج شدن آن بود.

بدون توانایی در کنترل رآکتور، دمای آن به حدی رسید که بیشتر از حرارت خروجی طرح ریزی شده بود.

حادثه زمانی آغاز شد که در 10:11 شب 25 آوریل 1986نیروگاه چرنوبیل دستور کاهش میزان قدرت رآکتور برای تست

را دریافت نمود و نیروگاه شروع به کاهش قدرت رآکتور شماره چهار تا 30 درصد نمود. دو اشتباه واقعه مهلک چرنوبیل را رقم زد

اولین اشتباه زمانی بود که کنترل کننده رآکتور به اشتباه و بر اثر عدم تنظیم کردن میله‌های جذب نوترون نیروی راکتور را تا یک درصد کاهش داد و رآکتور بیش از پیش افت قدرت پیدا کرد. در اینجا بود که پرسنل دومین اشتباه خود را انجام دادند و تقریبا تمامی میله‌های کنترل را از داخل رآکتور بیرون کشیدند. این همانند زمانی است که اتومبیلی را در آن واحد هم گاز داد و هم ترمز گرفت. در این زمان و با وجود نبود میله‌های کنترل کننده قدرت در داخل منطقه فعال نیروی رآکتور به 7درصد افزایش پیدا نمود.

در 1:24 صبح یک انفجار اولیه پوشش 1000 تنی بالای رآکتور را بلند و راه را برای خروج مقدار زیادی بخار آب داغ هموار کرد

و این مقدمه‌ای بود بر انفجار دوم ناشی از هیدروژن، که ممکن است حاصل ترکیب بخار آب لوله‌های پاره شده

و زیرکونیوم و یا حتی گرافیت هسته رآکتور بوده باشد. انفجار دوم سقف رآکتور را پاره کرد و 25درصد از تأسیسات

هسته رآکتور را از بین برد. گرافیت (کندکننده) سوزان و مواد داغ هسته که در اثر انفجار بیرون ریخته بود،

باعث ایجاد حدود 30 آتش سوزی جدید شد، و این شامل سقف قیر اندود و قابل اشتعال واحد 3نیز می‌شد

که مجاور واحد4 واقع شده بود.

عواقب حادثه چرنوبیل

تعداد زیادی از کارکنان تأسیسات در عرض چند ساعت نشانه‌های دریافت تشعشع رادیو اکتیو را نشان دادند.

عده زیادی کارمند و آتش نشان که بدون محافظ مشغول به کار بودند، بیشتر بخاطر شروع آتش سوزی

در سقف واحد 3 بود که پیش بینی‌های ایمنی را نادیده گرفتند. عده افرادی که در بیمارستانها بستری شدند،

تا ساعت6 صبح به 108 و تا پایان روز اول به 132نفر رسید. پس از انفجار ابتدا محیط اطراف تاسیسات به

امواج رادیواکتیو آلوده گشت و بعد به تدریج ابرهای آلوده به نواحی دورتر سرکشیدند و بارش باران سبب شد

که بخش‌های وسیعی از اروپا به مواد رادیواکتیو آلوده شود. در اثر انفجار در راکتور بلوک چهار تاسیسات اتمی چرنوبیل،

مواد رادیواکتیو برای ساختن حدود 100 بمب اتمی آزاد شدند. اگرچه در آن سال مقامات اتحاد جماهیر

شوروی سابق در آن زمان، پخش هر گونه خبری را در مورد این فاجعه به شدت ممنوع ساختند

اما در مقایسه جوامع بشری، فاجعه چرنوبیل دهشتناک ترین فاجعه تکنوژنیک انسانی در تمام تاریخ به شمار می‌آید.

هیچ کس دقیقا نمی‌داند بر اثر این انفجار، از 180 تن سوخت هسته‌ای موجود چه میزان آن وارد اتمسفر شد.

با وجود گذشت 31 سال از این فاجعه حدود 9 میلیون نفر در نواحی آلوده به رادیواکتیو چرنوبیل سکونت دارند

و پیش بینی کارشناسان انگلیسی گویای این مسئله تلخ است که حدود 66 هزار نفر دیگر به علت ابتلا به

سرطان که انفجار نیروگاه هسته‌ای چرنوبیل باعث آن شده است در سالهای آینده جان خود را از دست خواهند داد

که این میزان 15 برابر پیش بینی‌های سازمان ملل است.

این سیستم در واقع یک گنبد ساخته شده از سیمان و فولاد است که علاوه بر سقف راکتور روی آن قرار می‌گیرد

و باعث می‌شود تا در صورت بروز چنین حادثه‌ای پرتوها داخل راکتور بمانند و در فضای خارج پخش نشوند.

با گذشت زمان، عناصر رادیواکتیوی مثل پلوتونیوم، ید، استرانتیوم و سزیوم در کل منطقه پخش شده بودند.

علاوه بر این بلوک‌های گرانیتی که به‌ عنوان متعادل نگهدارنده درRBML نگهداری می‌شوند با ورود هوا به

راکتور و گرمای ناشی از انفجار آتش گرفتند که این قضیه هم باعث شد پرتوهای موجود در مرکز راکتور به بیرون تابیده شوند

2. بلافاصله پس از حادثه، چند نفر از مردم کشته شدند؟

انفجار اولیه منجر به مرگ دو نفر از کارگران شد اما 28 آتش‌نشان و کارگرانی که راکتور را تمیز کردند

تنها در فاصله سه ماه بعد از حادثه به دلیل بیماری‌های ناشی از پرتوهای رادیواکتیو و ایست قلبی جان سپردند.

3. چند نفر از منطقه حادثه تخلیه شدند؟

همه ساکنان شهر پریپیات با جمعیت بیش از 49 هزار نفر که در فاصله سه کیلومتری نیروگاه قرار داشتند

در ظرف 36 ساعت تخلیه شدند. در هفته‌ها و ماه‌های بعد 67 هزار نفر از ساکنین منطقه جابجا شدند

و به جاهایی که دولت برایشان در نظر گرفته بود رفتند. به‌طور کلی، تخمین‌زده شده که نزدیک به

200 هزار نفر در اثر حادثه چرنوبیل مجبور به تغییر مکان شدند.

4. تأثیرات حادثه چرنوبیل بر سلامت افرادی که در معرض پرتوهای رادیواکتیو قرار گرفته بودند چه بود؟

حداقل 1800 مورد سرطان تیروئید کودکان در بین جوانان 14-0 ساله گزارش شد. این میزان سرطان تیروئید

خیلی‌خیلی بیشتر از میزان طبیعی آن است. غده تیروئید کودکان به شدت تحت‌تأثیر پرتوهای رادیواکتیو عنصرید است.

این قضیه باعث می‌شود سرطان به راحتی در کودکان آغاز شود و آن را می‌شود هم با جراحی و هم با دارو درمان کرد.

مطالعات وضعیت سلامت روی کارگرانی که وظیفه تمیز کردن راکتور را برعهده داشتند نشان داد

ارتباط مستقیمی بین در معرض پرتوهای رادیو اکتیو قرار گرفتن و بروز سرطان در آنها وجود دارد.

تأثیرات روانشناختی حادثه چرنوبیل نه تنها در آن زمان بلکه هنوز هم ادامه دارد.

بلافاصله بعد از حادثه خودکشی‌های زیادی انجام شد. افراد زیادی به الکل معتاد شدند و افسردگی افزایش پیدا کرد.

5. چه عناصر رادیواکتیوی وارد محیط اطراف شدند؟

بیشتر از 100 عنصر رادیو اکتیو بعد از انفجار چرنوبیل وارد منطقه شدند. البته اکثر این عناصر نیمه عمر کوتاهی داشتند

و خیلی زود پرتوزایی خود را از دست دادند. ید، استرانسیوم و سزیوم خطرناک‌ترین عناصری بودند که آزاد شدند

و به ترتیب نیمه عمری برابر با 8 روز، 29 سال و 30 سال داشتند. به همین دلیل ایزوتوپ‌های استرونتیوم

– 90 و سزیوم – 137 هنوز در منطقه موجود هستند. همانطور که ید باعث سرطان تیروئید می‌شود،

استرونتیوم هم لوسمی یا سرطان خون ایجاد می‌کند. سزیوم هم عنصری بود که بیشتر از همه عناصر پراکنده شد

و بیشتر از همه آنها هم در طبیعت باقی می‌ماند. این عنصر بقیه اعضای بدن را تحت تأثیر قرار می‌دهد

و کار کبد و طحال را مختل می‌کند.

6. منطقه‌ای که تحت تأثیر پرتوها قرار گرفت چقدر بزرگ بود؟

منطقه‌ای در حدود 150 هزار کیلومتر مربع در بلاروس، روسیه و اوکراین آلوده شد.

این منطقه فضایی به شعاع 500 کیلومتر در شمال نیروگاه را تشکیل می‌داد.

منطقه‌ای به شعاع 30 کیلومتر دورتادور نیروگاه هم به عنوان “منطقه ورود ممنوع” تعیین شده

و هیچ‌کس حق زندگی در آن را ندارد. پرتوهای رادیواکتیو در کل نیمکره شمالی به ‌وسیله باد

و طوفان‌ها پراکنده شدند که البته میزان آنها چندان قابل توجه نیست.

7. بعداز وقوع حادثه چگونه منطقه را پاک‌سازی کردند؟

کارگران امداد برای پاک‌سازی منطقه و نیروگاه بلافاصله دست به‌کار شدند. اکثر این کارگران،

کارمندان نیروگاه و آتش‌نشان‌های اوکراینی به علاوه سربازان و معدنکاران روسی، بلاروسی، اوکراینی

و معدنکاران دیگر نقاط اتحاد جماهیر شوروی بودند. تعداد امدادگران دقیقاً مشخص نیست

چون افراد زیادی درگیر پاک‌سازی شدند. آمار ثبت‌نام‌های روسیه تقریباً 400 هزار کارگر بود

که البته 600 هزار نفر به‌ عنوان کارگر روزمزد در این پروژه شرکت کردند.

برای این افراد خدمات ویژه‌ای به‌ عنوان کسانی که در پاکسازی شرکت کرده بودند در نظر گرفته شد.

وظایف این کارگران متفاوت بود. آنها روی ساختمان‌ها و شهرها کار می‌کردند.

به مردمی که مجبور به تخلیه شده بودند یاری می‌رساندند. سیستم‌های تصفیه آب،

زباله‌دان و … درست می‌کردند و مهمترین کارشان ساخت پوششی برای قسمت چهار نیروگاه بود

تا عناصر پرتوزا در آنجا بمانند و از پرتوزایی آنها جلوگیری شود.

8. آیا بقیه کشورهای اروپایی هم تحت‌تأثیر پرتوها قرار گرفتند؟

کشورهای اسکاندیناوی و دیگر قسمت‌های جهان هم تحت‌تأثیر پرتوهای رادیواکتیو قرار گرفتند.

سزیوم و دیگر ایزوتوپ‌های رادیواکتیو توسط باد به شمال یعنی کشورهای سوئد،

فنلاند و دیگر کشورهای نیم‌کره شمالی رفتند. در سه هفته اول پس از زلزله اتمی، میزان پرتوها

در نقاط مختلف جو در سراسر جهان بیش از حد معمول بود. اما این پرتوها خیلی زود کاهش یافتند.

هیچ تحقیقی نتوانست رابطه مستقیمی بین حادثه چرنوبیل و افزایش خطر سرطان و دیگر مشکلات

را در کشورهای اوکراین، بلاروس و فدراسیون روسیه برقرار کند.

9. بعد از حادثه برای حیوانات و محیط‌زیست چه اتفاقی افتاد؟

در گیاهان و حیوانات جهش‌های ژنتیکی رخ داد. شکل برگ‌ها عوض شد و حیوانات ناقص الخلقه به دنیا می‌آمدند.

با وجود بالا رفتن پرتوزایی در منطقه پس از حادثه، بعضی حیوانات هنوز در آنجا زندگی می‌کنند. گوزن، گرگ، گراز و بعضی پرندگان هنوز در منطقه موجودند.

10. آیا الان امکان دارد که از منطقه بازدید کرد؟

منطقه چرنوبیل را می‌شود بازدید کرد. حتی منطقه ممنوعه را که در واقع دایره‌ای به شعاع 30 کیلومتر دور نیروگاه است و البته الان همه راکتورها بسته هستند. هرچند هنوز بعضی ایزوتوپ‌ها در فضای منطقه وجود دارند و از خودشان پرتو ساطع می‌کنند. اگر به مدت کوتاهی در معرض این پرتوها قرار بگیرید زیاد خطرناک نیستند. بعضی از ساکنان منطقه ممنوعه با اراده و تصمیم خودشان به خانه‌هایشان برگشته‌اند و در مناطقی زندگی می‌کنند که میزان پرتوهای رادیو اکتیو در آن بیشتر از حد معمول است. هرچند، این چندان کشنده نیست. قرار گرفتن در معرض پرتوها برای مدت کوتاهی خیلی کم خطرناک‌تر از قرارگرفتن در مقابل حجم عظیمی از پرتوهای رادیواکتیو در یک لحظه است. تا به‌حال مطالعات توانسته‌اند وجود رابطه مستقیم بین پرتوهای کم خطر ابتلا به سرطان را اثبات کنند.

11. چه روش‌های ایمنی برای دیگر راکتورهای RBMK درنظر گرفته شده تا دوباره چرنوبیل تکرار نشود؟

درس‌هایی که از این حادثه گرفته شد توسط آژانس بین‌المللی انرژی اتمی به صورت یک نیروی محرکه در طول یک دهه برای کشورهای اروپای شرقی و مرکزی و کشورهای اتحاد جماهیر شوروی سابق درآمد. مهمترین کار، تهیه لیستی از ضعف‌های راکتورهای VVR و RBMK بود. ارتقای سیستم‌ها و اعمال روش‌های ایمنی بیشتر در کلیه راکتورهای RBMK در دستور کار قرار گرفت.
” دسامبر سال 2000، آخرین راکتوری هم که در چرنوبیل مشغول فعالیت بود بسته شد و پروژه انهدام آغاز گشت.

در این پروژه همه سوخت‌ها و زباله‌ها جابه‌جا و در جای امنی انبار می‌شوند و تمامی نیروگاه و منطقه اطراف شامل

هر ذره آب یا هردانه خاک که ممکن است رادیواکتیو باشد پاکسازی می‌شود. ”

12. در مقایسه چرنوبیل با انفجار بمب اتمی در هیروشیما و ناکازاکی کدام قوی‌تر بودند؟

حادثه چرنوبیل تقریباً 400 بار قوی‌تر از بمبی بود که در هیروشیما منفجر شد. هرچند بمب‌های اتمی که

توسط کشورهای مختلف به صورت آزمایشی در فاصله سال‌های 1960 تا 1970 منفجر شدند،

100 تا 1000 برابر بیشتر از چرنوبیل ماده رادیواکتیو وارد طبیعت کردند.

13. ساکنین قدیمی چرنوبیل الان در چه وضعیتی به سر می‌برند؟

187 گروه کوچک از مردم در حال حاضر در منطقه ممنوعه زندگی می‌کنند. عده کمی از ساکنین خواسته‌اند

که به این منطقه برگردند اما به کودکان اجازه داده نشد که در این منطقه زندگی کنند. اکثر مردمی که کوچ کردند

در شهرهایی که تازه ساخته شده مثل اسلاووتیچ زندگی می‌کنند و امروز که 31 سال از حادثه چرنوبیل می‌گذرد،

بنظر می‌رسد که شهر چرنوبیل همچون شهر ارواح خالی از سکونت است.

14. حالا که نیروگاه کاملاً بسته شده چه اتفاقی برای آن می‌افتد؟

15 دسامبر سال 2000، آخرین راکتوری هم که در چرنوبیل مشغول فعالیت بود بسته شد و پروژه انهدام آغاز گشت.

در این پروژه همه سوخت‌ها و زباله‌ها جابه‌جا و در جای امنی انبار می‌شوند و تمامی نیروگاه و منطقه اطراف

شامل هر ذره آب یا هردانه خاک که ممکن است آلوده به رادیواکتیو باشد پاکسازی می‌شود.

الان 3 راکتور غیرفعال در چرنوبیل وجود دارد که زمان در نظر گرفته شده برای پروژه پاکسازی آنها چندین دهه است.

این پروژه تحت نظارت دولت اوکراین انجام می‌شود و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی هم با ارائه خدمات مهندسی،

برنامه‌ریزی و مشاوره‌ای به اوکراین کمک خواهد کرد. سرنوشت راکتور چهارم که باعث حادثه سال 1986 شد

هنوز مشخص نیست.

15. وضعیت لایه محافظتی که روی راکتور چهارم کشیده شده چطور است؟

با وجود هزاران وضعیت خطرناک و پیچیده، هزاران کارگر، این لایه را درست کردند. این لایه در فاصله 6 ماهه

بعد از انفجار در حالی که پرتوهای رادیو اکتیو در حداکثر میزان خود بودند توسط کارگران ایجاد شد.

سقف سیمان و فولادی سنگین با آخرین تکنولوژی ساخته شد و تعمیرات و بازسازی‌های زیادی هم

مثل تهویه و قوی‌سازی سقف روی آن انجام شد. بانک اروپایی برای بازسازی و توسعه برای پروژه این

لایه محافظتی در هشت یا نه سال آینده، 765 میلیون دلار در اختیار بنیاد لایه محافظتی چرنوبیل قرار داده است.

فوکوشیما در ژاپن رسما چرنوبیل دوم شناخته شد! دومین لکه سیاه بر تاریخ هسته‌ای جهان

بعد از زلزله 8.9 ریشتری و سونامی بی سابقه ژاپن، مقامات ژاپنی رسما اعلام کردند بحران هسته‌ای فوکوشیما

از کنترل آنها خارج شده و سطح خطر به‌اندازه سطح خطر در چرنوبیل 1986 بالا رفته است.

دیلی میل به نقل از مقامات ژاپنی نوشت سطح 5 خطر به سطح 7 صعود پیدا کرده و اینک خطر انسانی و

زیست محیطی جان مردم را تهدید جدی می‌کند. مقامات ژاپنی اواخر سه شنبه به وقت محلی تایید کردند

که اوضاع از دست آنها خارج شده است. سطح هفت خطر یکبار در تاریخ آنهم در چرنوبیل در زمان تسلط

شوروی سابق بر اکراین به سال 1986 رخ داد و اینک فاجعه هسته‌ای چرنوبیل در حال تکرار شدن است.

یک مقام غیر رسمی اعلام کرد میزان رادیو اکتیو پخش شده تاکنون در فوکوشیما معادل 10 درصد میزانی است

که در چرنوبیل پخش شد و انتشار همچنان ادامه دارد. مینورا اوگودا از آژانس ایمنی ژاپن در این باره گفت:

هوا، سبزیجات و محصولات کشاورزی، آب رودخانه‌ها و اقیانوس آلوده به مواد رادیو اکتیو شده است.

به گفته وی مقادیر متنابهی مواد رادیو اکتیوی که از ابتدای حادثه تاکنون در هوا منتشر شده نشان می‌دهد

سطح خطر به هفت رسیده است.